دکتر اصغر نعمتی
مدیرمسئول و مدرس دانشگاه
پیشرفت‌های برق‌آسا و صاعقه وار تکنولوژی‌های ارتباطی، زمینه تجربه شهروندی مجازی را برای آحاد مردم به ویژه کودکان فراهم کرده است. بی‌تردید این فناوری‌های نوین موجب شده است که با چند کلیک ساده همه به اطلاعات موردنیاز خود دسترسی داشته باشند. فرهنگ گوناگون را بشناسند و کمتر از کسری از ثانیه به دور دنیا سفر کنند!
برای کودکان نیز متناسب با اقتضائات سن آن‌ها، دنیای مجازی جذابیت‌های فراوانی را فراهم کرده است، این جذابیت آن‌قدر شیرین و دلچسب است که کودکان پس از بیداری از خواب ابتدا سراغ گوشی یا رایانه خود رفته و روز خود را در چنین فضایی آغاز می‌کنند. این اتفاق با در نظر گرفتن ابعاد مثبت تکنولوژی‌های نوین ارتباطی روی دیگری نیز دارد که سرنوشت و تربیت کودکان را با چالش‌های متعددی مواجه می‌سازد.
واقعیت این است که وب گردی‌های طولانی مدت و گفتگوهای مجازی کودکان موجب می‌شود، آنان ساعت‌های متمادی از وقت با ارزش خود را در فضایی سپری کنند که تأثیر چندانی در پویایی ذهنی و خلاقیت‌های فردی آن‌ها ندارد.
کودکان در گذشته با مطالعه کتاب متناسب با سن خود و یا شنیدن داستان به خلق تصورات ذهنی مبادرت می‌کردند و از این رو قوه خلاقه آنان پویا و تقویت می‌شد، اما در دنیای مجازی تمام تخیلات از پیش ساخته شده است. کودک در چنین فضایی به سمت نوعی تکرار و مصرف‌گرایی صرف سوق می‌یابد.
از سوی دیگر کودکان که بهترین دوران رشد خود را طی می‌نمایند نیازمند تحرک هستند و ورزش و فعالیت‌های فیزیکی از الزامات سلامتی آنان به شمار می‌رود. این در حالی است که نسل دیجیتال امروز به دلیل میخکوب شدن در برابر صفحه رایانه و یا سرگرم شدن در گوشی هوشمند به طور چشمگیری از فعالیت‌های فیزیکی و ورزش باز می‌ماند و این اتفاق خود چالش‌های جدی را برای کودکان الکترونیکی امروز در حوزه سلامت در پی دارد. چاقی‌های مفرط، سوءتغذیه ناشی از بدخوری‌ها ، رشد نامتوازن اندام‌ها و برخی ناراحتی‌های اسکلتی و... را می‌توان از پیامدهای بهره‌گیری نامتوازن تکنولوژی نوین در نسل جدید دانست.
بدیهی است فضای سیال و بدون واسطه اینترنت که به یمن گوشی‌های هوشمند، دسترسی به این فضا را برای همه سنین مقدور کرده است، کودکان را در معرض انواع محتوا و مطالب خشن، بی‌ربط و نامتناسب با سن آن‌ها قرار می‌دهد که این اتفاق خود زمینه‌ساز بحران‌های روحی و روانی بسیاری در این نسل خواهد شد.
از پیامدهای دیگر تکنولوژی‌های نوین برای نسل جدید وابستگی بیش از حد به ابزارهای ارتباطی نظیر تلفن همراه و رایانه است که اگرچه در مقالات گذشته بارها به آن پرداختیم ولی یادآوری آن تأکید مجددی بر زیانبار بودن استفاده افراطی از این‌گونه ابزارها است. کودکانی که به صورت مستمر به رایانه و تلفن همراه اعتیاد پیدا می‌کنند اگرچه در زمینه سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای خبره هستند، ولی به دلیل صرف وقت زیاد برای بازی و سایر سرگرمی‌های مجازی مجال فراگیری عمیق و مهارت اندوزی دقیق را نداشته و از نظر سواد اطلاعاتی بسیار ضعیف بوده و در نهایت انسان‌های تک بعدی خواهند شد!
همه این واقعیت‌ها بیانگر این نکته مهم و اساسی است که والدین امروز در برابر نسل دیجیتالی و کودک مجازی با چالش‌های عمده‌ای مواجه هستند. محیط سیال و حضوری بی‌واسطه کودکان در فضای مجازی آسیب‌ها و خطرهای بسیاری برای کودکان و نوجوانان امروزی به دنبال داشته است. آمارها حکایت از افزایش تعداد کودکان سردرگم و روان‌پریشی دارد که علت آن ناشی از قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب و در نتیجه بر هم خوردن تعادل روانی آنان می‌باشد.
از این رو ضرورت دارد که با آسیب‌شناسی دقیق پیامدهای زیانبار دسترسی آزاد و برخورداری بی‌قید و شرط کودکان و نوجوانان به فضای مجازی، راه‌های کنترل و تربیت نسل دیجیتال عصر حاضر برای والدین تبیین شود تا با راهکارهای مناسب از عوارض و پیامدهای نامطلوب نیمه تاریک و خاکستری فضای مجازی و چالش‌های ناشی از آن پیشگیری شود.
