دکتراصغر نعمتی
مدیرمسئول و مدرس دانشگاه
کشور ایران در شرایط حاضر در کنار چالش‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی با ابر چالشی به نام کاهش جمعیت مواجه است. گزارش‌های رسمی حکایت از افول نرخ رشد جمعیت در حدود 6 درصد را دارد. در شرایط کنونی ده درصد از جمعیت ایران، سالمند تلقی می‌شوند که این میزان تا سه دهه دیگر به 30 درصد خواهد رسید که شوربختانه این اتفاق زنگ خطر ورود ایران به فاز سالخوردگی جمعیت است. روی دیگر سکه افزایش سالمندان و کاهش موالید فقدان نیروی کار است که اصلی‌ترین عامل توسعه کشور تلقی می‌شود، ازاین‌رو بازه زمانی 20 ساله پیش رو را می‌توان فرصت طلایی توقف این روند و تعدیل پیری جمعیت تلقی نمود. به همین خاطر سیاست‌های جمعیتی ایران در چند سال اخیر به سمت ترغیب مردم به افزایش جمعیت سوق یافته به‌طوری‌که مقام معظم رهبری بارها در سخنان و پیام‌های خود بر لزوم سیاست‌گذاری افزایش جمعیت تأکید و توصیه داشتند.
واقعیت این است که جمعیت به‌ویژه جوانان آماده بکار همواره به‌عنوان یک مزیت رقابتی تلقی می‌شوند و کشورهایی که از نعمت و برکت جمعیت بالا و جوان برخوردار هستند در حوزه‌های اقتصادی و عرصه‌های بین‌المللی دست برتر را دارند. بنابراین کاهش و سقوط نرخ جمعیت و پیری آن می‌تواند ابر چالشی باشد که فاجعه ملی را در ابعاد گسترده رقم بزند، ازاین‌رو کارشناسان و صاحب‌نظران بر اصل بهره‌گیری از فرصت اندک پیشگیری از بحران جمعیتی و تشویق و ترغیب مردم به فرزندآوری اتفاق‌نظر دارند.
اما نکته‌ای که دراین‌بین نباید مغفول بماند، برنامه‌ریزی درست و جامع در جهت افزایش جمعیت است، به‌طوری‌که باید همگام با رویکرد حمایتی درزمینهٔ فرزندآوری، بسترها و پیش‌نیازهای لازم در جهت بهره‌گیری از این فرصت نیز مهیا گردد.
موضوع آمایش سرزمینی از مباحث مهم در حوزه جمعیت است که در سیاست‌گذاری‌های مرتبط باید به آن توجه ویژه شود. ضرورت دارد رشد جمعیتی به‌گونه‌ای دنبال شود تا فشار آن روی منابع طبیعی، متعادل و متناسب با ظرفیت‌های زیستی باشد. واقعیت این است کشور ما در حال حاضر با چالش‌های متعدد زیست‌محیطی نظیر خشک‌سالی و کمبود منابع آب مواجه است و در این خصوص لازم است همسو باسیاست‌های رشد جمعیت، موضوع مدیریت منابع آب نیز به‌صورت جدی موردتوجه دولتمردان قرار گیرد.
همچنین نکته دیگری که همواره از سوی برخی منتقدان مطرح می‌شود، مسئله مهم امنیت غذایی در کشور است که متناسب با رشد جمعیت می‌بایست برنامه‌ریزی لازم برای تولید و فرآوری مواد غذایی با کمک توسعه کشاورزی نوین فراهم و نسبت به رفع این دغدغه نیز همت گمارده شود. یادآوری این نکته نیز ضرورت دارد که تحدید جمعیت و کاهش نرخ زادوولد حاصل سال‌ها کار فرهنگی و سیاست‌های نادرست گذشته است که در فرهنگ و سبک زندگی آحاد جامعه نهادینه‌شده است، لذا علاوه بر مؤلفه‌های اقتصادی باید موضوع فرهنگ و زدودن آثار شعارهایی که سال‌ها بر درودیوار شهر تحت عنوان «فرزند کمتر، زندگی بهتر» نقش بسته و ورد زبان همگان شده بود تلاش کرد.
این ملاحظات به این معنا است که مقوله جمعیت نیازمند یک نگاه کل‌نگر است. افزایش جمعیت در سایه شکل‌گیری یک نگرش، باور و آگاهی عمومی در خصوص این ابر چالش و پیامدهای منفی آن قابل‌دسترس است.
افزایش جمعیت و اثرگذاری مثبت آن در توسعه و ایفای نقش در جایگاه یک مزیت نسبی در عرصه‌های اقتصادی و بین‌المللی در سایه نگاه همه‌جانبه به مباحث اقتصادی، اجتماعی، رفاهی و زیست‌محیطی حاصل می‌شود.
نرخ موالید با تأکید جدی که امروزه توسط مقامات عالی‌رتبه نظام صورت گرفته، زمانی قابلیت تحقق یابد که این فرمان‌ها و توصیه‌ها به‌درستی توسط دولتمردان تبیین و با همه‌جانبه‌نگری اجرایی می‌شود. طبیعی است تحقق این راهبرد مورد مطالبه رهبری که راهبردی استراتژیک و تعیین‌کننده برای امنیت، اقتصاد و توسعه کشور است، با شعار، برگزاری همایش و بخشنامه دست‌یافتنی نیست و نیازمند اتاق فکر و اندیشه‌ورزی می‌باشد، نیازمند همگرایی دستگاه‌های اجرایی در مهیا نمودن بسترهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن است، لذا لازم است هم دولتمردان و هم آحاد جامعه با جدی گرفتن این دغدغه از فرصت اندک ترمیم وضعیت بحرانی جمعیت به شکل صحیح بهره گرفته و راهکارهای پایدار و کل‌نگر را در این خصوص در پیش گیرند تا شاهد ایرانی همواره جوان و بانشاط باشیم.
