اقتصاد نوظهور چین، تشنه نفت و گاز ایران

به گزارش تجارت آنلاین، با تشکیل جمهوری خلق چین در سال 1949، این کشور به رهبری مائو تلاش‌هایی را برای رسیدن به اهداف کمونیستی انجام داد. برای چند دهه چین خط مشی سیاسی و اقتصادی خودکفایی و انزواگرایانه را برای رسیدن به اهداف خود برگزید که این امر باعث ایجاد مشکلات زیاد برای چین شد. با روی کار آمدن نخبگان جدید در چین این کشور سیاست تقابل با غرب را کنار گذاشت و روابط اقتصادی خود را با کشورهای دیگر بویژه آمریکا گسترش داد. رشد اقتصادی سریع چین نیاز روز افزون این کشور به منابع انرژی را نمایان کرد. به طوری که این کشور در حال حاضر دومین وارد کننده نفت در جهان است و درآینده نیز این نیاز افزایش می یابد. این نیاز باعث شده رهبران چین در سراسر جهان به دنبال منابع انرژی باشند. در این میان منطقه خلیج فارس به لحاظ داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز، یکی از حساس ترین مناطق جهان از دیدگاه ژئوپلیتیک انرژی است. از این رو خلیج فارس برای چین، به عنوان منبع مهم تأمین انرژی بسیار ارزشمند است. در میان کشورهای منطقه خلیج فارس، ایران، به علت‌داشتن دومین ذخائر نفت و گاز جهان، از ظرفیت های مهمی برای گسترش و تعمیق روابط با چین در زمینه انرژی برخوردار است.
مصرف نفت چین بین سال های 1999 تا 2009، بیش از صد در صد افزایش یافته است. هم اکنون، میزان وابستگی چین به نفت، 50 درصد است که در آینده نزدیک به 80 درصد خواهد رسید. همچنین مصرف نفت چین در سال 2030 با افزایشی به میزان 8 میلیون بشکه به 5/17 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در سالیان اخیر چین، استراتژی متنوع سازی منابع وارادتی انرژی را مدنظر قرار داده است تا از این طریق آسیب پذیری استراتژیک خود را کاهش دهند.

   بر اساس گزارش آماری نشریه نفت و گاز در ایالات متحده آمریکا، 7/90 درصد از کل ذخائر گاز طبیعی جهان در اختیار 20 کشور قرار دارد و مهمتر اینکه 17 کشور از این تعداد در ردیف 20 کشور اول دارنده نفت جهان قرار دارند. در این بین، ایران یکی از غنی ترین کشورهای جهان در حوزه انرژی است.

 ایران حدود 3/10 درصد از کل ذخائر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارد. بنا به گزارش اوپک، میزان ذخائر اثبات شده نفت ایران در پایان سال 2013 بالغ بر 157 میلیارد بشکه بود. علاوه بر نفت، ایران بزرگترین ذخائر گاز  دنیا را دارد که حدود 8/15 درصد از گاز طبیعی متعارف جهان را شامل می شود. همچنین با توجه به گزارش اوپک، ذخائر اثبات شده گاز ایران در پایان سال 2013 برابر با 020/34 میلیارد متر مکعب بوده است.

   میزان ذخائر نفت و گاز ایران بیان کننده این واقعیت است که ایران ظرفیت و قابلیت رسیدن به یکی از محوری ترین شرکای مصرف کننده بزرگ جهان بویژه چین را دارد.
   به طور کلی در میان کشورهای منطقه خلیج فارس، ایران به دلایلی از ظرفیت های مهمی برای گسترش و تعمیق روابط با چین در زمینه انرژی برخوردار است. نخست اینکه ایران دارای دومین ذخائر نفت و گاز جهان است و چین به سرعت به مصرف کننده عمده انرژی تبدیل می شود. دوم؛ ایران، در مدیریت منابع انرژی خود طوری عمل می کند که ایالات متحده به عنوان رقیب استراتژیک چین، نفوذی در آن ندارد. و سرانجام اینکه، تحریم های طولانی مدت ایران از سوی غرب عملاً امکان حضور شرکت های نفتی غربی در صنعت نفت این کشور را از بین برده و زمینه را برای حضور و نفوذ روزافزون چین فراهم آورده است.

    پس حوزه انرژی، از مهم ترین حوزه های شکل دهنده روابط ایران و چین محسوب می گردد. بعد از نیاز چین به واردات نفت از اوائل دهه 1990، ایران همواره یکی از کشورهای مطمئن برای تأمین نفت چین به شمار می آید. همچنین، ایران در اغلب سال های دو دهه اخیر جزء سه کشور عرضه کننده مهم نفت به چین بوده و در عین حال ظرفیت های زیادی برای افزایش صادرات نفت ایران به چین نیز وجود دارد. تا جایی که در سال 2001 چین حدود 18 درصد واردات نفت چین را تأمین کرد که یک رکورد برای ایران محسوب می شود. 

   در نتیجه فشارهای ناشی از تحریم های نفتی در جهت کاهش صادرات نفت ایران، به تدریج میزان واردات نفت چین از ایران کم شده است به طوری که در سال 2011 چین حدود ده درصد نفت وارداتی خود را از ایران تأمین کرد. جایگاه این کشور در سال 2012 از سومین تأمین کننده انرژی در سال 2011 برای چین تنزل کرده و در مقام چهارم قرار گرفت. متوسط واردات نفت ایران توسط چین در سال 2012 به 439 هزار بشکه در روز رسیده بود. در سال 2013 نیز با کاهشی 37 هزار بشکه ای به 402 هزار بشکه در رور رسید. ولی پس از توافق ژنو، چین میزان واردات نفت خود از ایران را افزایش داد. این کشور در هفت ماه نخست سال 2014 به طور متوسط 617670 بشکه نفت از ایران وارد کرد که نسبت به دوره مشابه سال قبل افزایش 200 هزار بشکه ای را نشان می دهد. پیش بینی ها از افزایش واردات نفت چین از ایران حکایت می کند.
همچنین، نیاز ایران به بازسازی تشکیلات نفتی، تأمین تجهیزات و سرمایه گذاری در جهت اکتشاف و توسعه میادین نفتی و گازی از یک سو و تحریم های تکنولوژیکی ایران توسط آمریکا از سوی دیگر سبب شده در طول سالیان اخیر موافقتنامه های متعددی بین دو طرف در این زمینه به امضاء برسد.

دو کشور ایران و چین در سال 1997 موافقتنامه همکاری در زمینه اکتشافات نفتی را امضاء را امضاء کردند. در سال 1998 هم یکی از زیر مجموعه های شرکت «سینوپک Sinopec»، یعنی شرکت نفتی شنگلی، مجموعه ای کامل از تجهیزات کاملاً چینی به ایران انتقال داد. همچنین، چین در سال 1999 اعلام داشت که با رویال داچ شل، قراردادی با ایران به ارزش 850 میلیون دلار برای بازسازی میادین نفتی خراب شده در اثر جنگ به امضاء رساند.

در مارس 2004 شرکت دولتی «نورینکو Norinco» چین موافقتنامه بیست میلیارد دلاری با ایران به امضاء رساند که در قالب آن در طول 25 سال بالغ بر 110 میلیون تن گاز مایع از این کشور وارد خواهد کرد(دهقان و خداکرم،100:1391).
در اکتبر 2004 شرکت سینوپک چین و شرکت ملی نفت ایران یادداشت تفاهمی امضاء کردند که به موجب آن، سینوپک باید میدان نفتی یادآوران را گسترش دهد و در عوض، پس از پایان عملیات، شرکت ملی نفت ایران هم به مدت 25 سال به قیمت بازار 150 هزار بشکه نفت خام در روز به چین بفروشد. این معامله بزرگ سرمایه زیاد چینی ها را در اکتشاف انرژی ایران، حفاری و تولید، پتروشیمی و کارخانه های گاز طبیعی وارد کرد. قرارداد میدان نفت و گاز یادآوران و احداث کارخانه تصفیه گاز بر اساس اصول سرمایه گذاری بیع متقابل انجام شد(یزدانی و اکبریان،331:1391). با امضای این یادداشت تفاهم، گام نخست در انعقاد بزرگترین قرارداد نفتی در تاریخ نفت و گاز ایران برداشته شد. 

   در خرداد سال 1388 قرارداد 50 میلیارد دلاری به منظور تولید روزانه 50 میلیون متر مکعب گاز بین ایران و شرکت ساینوپک چین به امضاء رسید. اگرچه بخش گاز در حال حاضر فقط 3 درصد از نیاز انرژی این کشور را تأمین می کند، ولی طبق پیش بینی ها مصرف گاز چین تا سال 2020 به دویست ملیارد متر مکعب خواهد رسید که باید بخش قابل توجهی از آن را از راه واردات تأمین کند.

در 21 دسامبر سال 2006 تفاهم نامه مقدماتی برای توسعه میدان گازی پارس شمالی بین شرکت ملی نفت ایران و «شرکت نفت فرا ساحلی چین» China National Offshare Oil Corporation منعقد شد. بر اساس این تفاهم نامه، شرکت چینی 5 میلیارد دلار برای اکتشاف و تولید گاز و 11 میلیارد دلار برای پروژه های پایین دستی آن هزینه خواهد کرد. از طرف دیگر، «شرکت ملی نفت چین» در اوائل سال 2007 تفاهم اولیه خود را برای سرمایه گذاری6/3 میلیارد دلاری در حوزه گازی پارس جنوبی با شرکت ملی نفت ایران انجام داده است. به موجب این تفاهم، شرکت ملی نفت چین 8/1 میلیارد دلار در زمینه اکتشاف و تولید گاز و 8/1 میلیارد دلار در زمینه ساخت یک پایانه تولیدی LNG سرمایه گذاری خواهد کرد.

در آگوست 2009 شرکت ملی نفت چین یادداشت تفاهمی با ایران برای توسعه میدان نفتی آزادگان جنوبی به صورت قرارداد بیع متقابل به امضاء رساند. در ژوئن 2009 نیز توافق اولیه ای برای توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی نفت چین به امضاء رسید.

البته اغلب قراردادهای فوق به گونه ای اجرا نشده که رضایت ایران را در پی داشته باشد و بعضا با اعلام پایان کار طرف چینی در این پروژه ها از سوی ایران بویژه در یک سال اخیر همراه بوده است.

بنابراین از ابتدای قرن 21 تاکنون، شرکت های چینی در اکثر پروژه های نفت و گاز ایران حضور فعال و پررنگی دارند. چون کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس تمایل بیشتری برای همکاری در زمینه انرژی با غرب و آمریکا دارند در نتیجه، ایران گزینه اول چینی ها برای همکاری و سرمایه گذاری در در این بخش بوده است.  ضمن اینکه چین یکی از قدرت هایی است که در سالهای اخیر به نقش آفرینی در بررسی پرونده هسته ای ایران پرداخته است. در واقع مناسبات راهبردی پکن - واشنگتن و امنیت انرژی دو عنصر اصلی تشکیل دهنده سیاست خارجی چین در قبال برنامه هسته ای ایران محسوب می شود.

خبرنگار: روح الله درآینده