وضعیت توسعه در میادین مشترک ایران به گونه‌ای در حال رقم خوردن است که اگر تنها به میدان گازی پارس جنوبی توجه شود، ایران از درآمد صادرات نفت بی‌نیاز خواهد شد.
به گزارش تجارت آنلاین به نقل ازفارس، در بخش اول گزارش جزئیات توسعه میادین مشترک نفت و گاز ایران از حدود 14 میدان مشترک هیدروکربوری که ایران با کشورهای همسایه خود دارد، به 5 میدان پرداختیم که در ادامه این گزارش شرایط توسعه دیگر میادین مشترک نفتی و گازی ایران را ملاحظه می کنید.
میدان نفتی - گازی فروزان
میدان نفتی ـ گازی فروزان که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به نام فریدون شناخته می شد، یکی دیگر از میادین مشترک نفت و گاز ایران با کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس است و در منطقه خارک و صد کیلومتری جنوب غربی این جزیره است. این میدان در عربستان به نام منطقه نفتی و گازی مرجان شناخته می شود و برداشت از آن در عربستان تقریبا از اواخر دهه 60 میلادی آغاز شده است.
میدان نفت و گاز فروزان براساس اسناد موجود سال 1345 شمسی (1966 میلادی) با ذخیره نفت درجای دو میلیارد و 309 میلیون بشکه توسط شرکت پان آمریکن کشف شد و تقریبا از اوایل دهه 50 به چرخه تولید نفت کشورمان افزوده شد و بیشترین میزان برداشت ایران از میدان فروزان مربوط به سال 1978 با 180 هزار بشکه نفت در روز بوده است.
از آنجا که تقریبا بیش از چهار دهه از عمر فعالیت این میدان می‌گذرد، در سال‌های گذشته قرار شد طرح های توسعه و تجهیز گوناگونی در آن صورت گیرد و با اجرای آن در این میدان مشترک سهم برداشت نفت و گاز ایران به میزان قابل توجهی افزایش یابد، اما بنا به گزارش های رسمی هنوز این طرح ها به نتیجه نرسیده اند و میزان برداشت عربستان از این میدان نفت وگاز 9 برابر بیشتر از ایران یعنی حدود 405 هزار بشکه در روز است.
در همین حال یکی از امتیازات ویژه نفت استخراج شده از این میدان که باعث معروف شدن نام فروزان در میان بیشتر خریداران بین المللی شده است، میزان درجه آ.پی. آی (API) بسیار مناسب نفت استخراجی از آن یعنی در حدود رقم 30 تا 31 است. به روایت بسیاری از کارشناسان مسائل نفتی، این میزان درجه آ. پی. آی یکی از بهترین درجات برای نفت خام و پرتقاضاترین محصول در بازارهای بین المللی است، این در حالی است که میدان فروزان از لحاظ تجهیزات نیز سنگین‌ترین سکوی شش پایه را نیز به خود اختصاص داده و نامش همچنان در صدر بازارهای بین المللی نفت و گاز قرار گرفته است.
پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان
بزرگترین میدان گازی جهان به نام پارس جنوبی در آب های گرم خلیج همیشه فارس بین کشورمان و قطر به صورت مشترک قرار گرفته است. هر چند میزان قابل ملاحظه ای از این میدان داخل مرزهای قطر قرار دارد، اما مهم ترین امتیاز در بخش ایرانی وجود نفت وگاز با یکدیگر است چون بخش عربی آن که به نام گنبد شمالی از آن یاد می شود، حاوی مقادیر کمی نفت و بیشتر گاز است. این میدان عظیم گازی در اوایل سال 1991 میلادی کشف و از سوی قطر برای نخستین بار سال 1997 میلادی گاز آن به خارج صادر شد.
مساحت این میدان 9700 کیلومتر مربع تعیین شده که 3700 کیلومتر مربع آن در آب های سرزمینی ایران و 6000 کیلومتر مربع آن در آب های سرزمینی قطر قرار دارد. کل حجم گاز قابل برداشت میدان به همراه میعانات گازی، معادل 230 میلیارد بشکه نفت خام است.
این در حالی است که ذخیره بخش ایرانی میدان 14 تریلیون مترمکعب گاز درجا و 10 تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و 17 میلیارد بشکه میعانات گازی (9میلیارد بشکه قابل برداشت) است که باوجود این پارس جنوبی 50 درصد ذخایر گازی ایران و 8 درصد از ذخایر گازی جهان را در خود جای داده است، اما ذخیره بخش قطری میدان 37 تریلیون مترمکعب گاز درجا و 26 تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و 30 میلیارد بشکه میعانات گازی (10میلیارد بشکه قابل برداشت) است که معادل 9.99 درصد ذخایر گازی قطر و 21 درصد ذخایر گازی جهان است.
این میدان نفتی و گازی که تقریبا توان تامین انرژی مورد نیاز 10درصد از جمعیت کره زمین را دارد، همواره محل بحث و گفت و گو بین مسئولان و کارشناسان نگران ایرانی بوده است. البته نه برای مالکیت و تعیین حدود مرزی آن بلکه برای میزان برداشت و نحوه استحصال از ذخایر این منبع عظیم گازی جهان؛ چون مدت هاست که ایران دربرداشت گاز از رقیب خود قطر عقب افتاده است.
در حالی که قطر با سرعت هرچه تمام تر با استفاده از تمام امکانات خود در برداشت از میدان گازی و نفتی پارس جنوبی اقدام می کند، ایران هنوز مشغول تعیین تکلیف یا اخراج پیمانکاران داخلی و خارجی مستقر در میدان یاد شده و فراهم کردن سرمایه فعالیت، فناوری و نظارت بر بهبود اجرای فازهای 24 گاه تعریف شده است. به عبارت بهتر کاهلی ، کندی و بی مدیریتی در برداشت از این میدان، ایران را از قطر عقب انداخته و مصداق بارز ضرب المثل: « در تقسیم ارث خانه پدری: از کف تا سقف از برای من ،از سقف تا به ثریا برای تو» یا «من از بیگانگان هرگز ننالم، که با من هر چه کرد، آن آشنا کرد» شده است.
در همین حال اگر از بحث ذخایر گازی این میدان بزرگ جهانی بگذریم به بحث استخراج منابع نفتی پارس جنوبی خواهیم رسید که در این باره هم شرایط تقریبا برهمین منوال است و باز هم نشان‌های گسترده ای از عقب افتادگی ایران در تولید نفت دیده می شود. به طوری که براساس آمار ارائه شده از سوی وزارت نفت در حالی که تولید ایران از لایه نفتی این میدان مشترک هنوز به هدف اولیه 35 هزار بشکه نرسیده که قطر با حفر 160 حلقه چاه تقریبا روزانه 500 هزار بشکه نفت سنگین از این میدان که در کشور قطر به عنوان الشاهین از آن یاد می شود، استخراج می کند. رسانه ها از این رویداد به عنوان خیمه عربی در منابع نفتی ایران یاد کرده اند.
این اتفاق زمانی رخ می دهد که با یک حساب سرانگشتی درمی یابیم، اگر ایران می توانست طبق برنامه در پارس جنوبی توسعه های لازم را انجام دهد با صادرات گاز طبیعی برداشت شده از این میدان نیازی به صادرات نفت نداشت، چون درآمد برداشت 100 میلیون مترمکعبی گاز از این میدان می توانست تمامی نیازهای ارزی ایران را تامین کند.
میدان آرش؛ مشترک میان 3 کشور
یکی از پرحاشیه ترین میادین مشترک نفتی و گازی کشورمان در آب های خلیج فارس میدان آرش نام دارد. این میدان میان ایران، کویت و عربستان مشترک است و همواره درباره قدرالسهم هر یک از کشورهای نام برده شده مشکلاتی وجود داشته است.
میدان نفتی ـ گازی آرش که در میان کشورهای عربی به «الدوره» شناخته می شود به طور کلی حدود 70 کیلومتر مربع وسعت دارد که 5 درصد از آن به طور کامل در مرزهای کشورمان قرار گرفته و بقیه در نقطه صفر مرز آبی میان سه کشور است. براساس مطالعات اولیه در این میدان مشخص شده میزان گاز موجود در آن به یک میلیارد مترمکعب و میزان نفتش 450 میلیون بشکه است و با توجه به سهم کشورمان از این میدان مشترک، این گونه می توان گفت که سهم گازی ایران از میدان آرش 70 میلیون بشکه میعانات گازی و 42 میلیون بشکه نفت خواهد بود.
تاکنون برداشت کشورمان بسیار ناچیز بوده و شرکای عرب با تمام قدرت مشغول برداشت از آن هستند.مناقشات ایران، کویت و عربستان بر سر میدان آرش راه به جایی نبرد تا جایی که سال 2000 میلادی دو کشور عربی توانستند بر سر میدان الدوره میان خود به توافق برسند و از آن زمان به بعد بدون در نظر گرفتن سهم قابل ملاحظه ایران از این ذخایر، یک طرفه دست به اکتشاف در منطقه زدند و برآورد می شود از این رهگذر، برداشت حدود یک میلیارد مترمکعب گاز و تقریبا 350 هزار بشکه نفت برای مالکان الدوره به ارمغان آورده شود.نمونه اصلی کارشکنی دو کشور عربی درباره سهم ایران در این میدان مشترک، مناقشات سال 2001 میلادی بود که کویت با شکایت کردن از ایران مانع از اکتشاف و انجام هر گونه عملیات از سوی کشورمان در آب های این میدان مشترک شد. ایران نیز به مقامات بین المللی در این زمینه شکایت نامه ای ارسال کرد، اما از آن تاریخ تاکنون همواره کارشکنی‌های دو کشور عربی یاد شده مانع از انجام عملیات اکتشاف و استخراج بدون دردسر برای کشورمان بوده است.
میدان نفتی یادآوران
میدان نفتی ـ گازی یادآوران برای اولین بار سال 1357 با عملیات لرزه نگاری در غرب کارون کشف و وجود ذخایر قابل توجه هیدروکربور در آن محرز شد. این میدان نفتی که در گذشته از آن با نام کوشک یاد می کردند جزو حوزه نفتی مرکزی و زاگرس است و از ترکیب دو میدان طاقدیس حسینیه و کوشک تشکیل شده است. طاقدیس حسینیه در ناحیه دزفول شمالی و طاقدیس کوشک در جنوب شرق ساختمان آزادگان و جنوب غرب اهواز، نزدیک مرز ایران و عراق قرار گرفته است. گسترش این میدان از نظر جغرافیایی از شمال به جنوب و از شرق به غرب تعیین شده است.
حجم نفت در جای این میدان مشترک نفتی که در مجاورت میدان نفتی سنباد عراق قرارگرفته حدود 12 میلیارد و 500 میلیون بشکه برآورده شده که از این میزان تقریبا سه میلیارد بشکه آن قابل استحصال است.
این در حالی است که از سال 1391 با تولید زودهنگام از این میدان تقریبا روزانه 20 هزار بشکه نفت استخراج شده است. این در حالی است که در صورت محقق شدن اجرای طرح های توسعه این میدان تولید از یادآوران به میزان 300 هزار بشکه در روز خواهد رسید.
اما علاوه بر ذخایر عظیم نفتی با توجه به اکتشافات صورت گرفته حدود 13 تریلیون فوت مکعب گاز همراه نفت نیز در این میدان وجوددارد که مایعات گازی آن تقریبا به 2 میلیارد بشکه خواهد رسید. از این میزان نیز 2.7 تریلیون فوت مکعب گاز و 397 میلیون بشکه میعانات گازی قابل استحصال و استفاده است. این در حالی است که براساس اطلاعات و آمار ارائه شده از سوی کشور عراق تا سال 2013 میلادی، این کشور نتوانسته از میدان یاد شده برداشتی داشته باشد و به این ترتیب ایران با وجود تمام مشکلات از جمله کم کاری‌های پیمانکار چینی و کارت زرد گرفتن وی از وزیر نفت، پیشگام در توسعه و برداشت میدان نفتی یادآوران بوده است؛ موردی که در میان دیگر میادین نفتی و گازی یک استثنا محسوب می شود!
میدان های نفتی فرزاد
میدان مشترک گازی فرزاد A و فرزاد B که به برادران فرزاد نیز مشهور است، در آب های خلیج همیشه فارس قرار گرفته و میان ایران و عربستان مشترک است. از این میدان گاهی در نقشه ها و مستندات نفت و گاز به نام های فارس (A) و فارس (B) نیز یاد می شود.
براساس اطلاعات موجود این میدان گازی به دو بخش فرزاد A(در 150 کیلومتری جنوب غربی بوشهر) و فرزاد B با کمی فاصله از فرزاد A تقسیم می شود که بخش کوچکی از فرزاد A در مرزهای آبی کشورمان قرار دارد، اما روایت فرزاد B یا همان فارس B کاملا متفاوت است، چون عمده ذخایر این میدان گازی به ایران تعلق دارد و بخش کوچکی از آن در آب‌های عربستان سعودی واقع شده است. به طور کلی روند ساختمان فرزاد A به صورت شمال شرقی ـ جنوب غربی است در حالی که روند ساختمان فرزاد B بهصورت شمال غربی ـ جنوب شرقی شکل گرفته است. مطالعات نشان می دهد میدان گازی فرزاد (B) دارای 12.5 تریلیون فوت مکعب گاز است. اما از حجم ذخایر فرزاد (A) که در عربستان به آن میدان گازی «حصبه» می گویند زیاد اطلاعاتی در دست نیست.زیرا بررسی و ارزیابی آن به طور جدی آغاز نشده است. البته عملیات اکتشاف و ارزیابی میدان یاد شده از سال 1390 با حفر اولین چاه توصیفی آغاز شد، ولی با شروع به کار دولت یازدهم و به دستور وزیر نفت قرارداد کنسرسیوم هندی، مالزی و کانادایی لغو شد.
اما در فرزاد B موضوعی کاملا متفاوت رخ داد و از آنجا که قرارداد توسعه و بهره برداری بیع متقابل این میدان با هندوستان بسته شده بود، بارها ایران طی اولتیماتوم های مختلف از هند خواست تا درباره انجام قرارداد با حداکثر سرعت زمانی اقدام کند که به دلیل تحریم های یکجانبه غرب علیه ایران این اتفاق رخ نداد. براساس قرارداد هند باید طی سه فاز توسعه ای ظرفیت تولید این میدان را به 2.2 میلیارد فوت مکعب می رساند که ظاهرا هنوز در این زمینه اتفاق خاصی رخ نداده است و روند کار بلاتکلیف است.
میدان مشترک نفت شهر
میدان مشترک نفت و گاز نفت شهر که بین کشورهای ایران و عراق مشترک است، سال 1923 میلادی در طاقدیس شهری با همین نام کشف و به نام نفت شاه معروف شد. این میدان جزو یکی از میادین مشترک واقع در خشکی است و در فاصله صد کیلومتری شمال غرب ایلام و 225 کیلومتری جنوب غرب کرمانشاه قرار گرفته و از سال 1315 با به نفت رسیدن چاه معروف شماره 13 استخراج از آن رسما آغاز شد.
گرچه تاسیسات استخراج از میدان نفت شهر در دوران دفاع مقدس خسارات فراوانی دید، اما هم اکنون به عنوان تنها میدان نفتی در حال تولید استان کرمانشاه با ذخیره ای بالغ بر 692 میلیون بشکه و شش چاه مشترک میان دو کشور و 25 حلقه چاه در خاک ایران، فعالیت می کند.
این در حالی است که در کلاهک گازی این میدان مقادیر زیادی گاز طبیعی ذخیره شده است. طبق اطلاعات موجود درجه خلوص نفت حاصل از این میدان 42 درصد بوده که پس از فرآوری، شیرین سازی و نمک زدایی به تلمبه خانه اطاق سپس به پالایشگاه کرمانشاه می رسد.
از سوی دیگر با توجه به آمار منتشر شده از سوی وزارت نفت، ایران در این منطقه روزانه حدود 10 تا 15 هزار بشکه نفت تولید می کند، اما اطلاع دقیقی از میزان برداشت نفت در بخش عراقی در دست نیست. اما بد نیست بدانیم در مجموع، تولید نفت ایران در میادین مشترک با کشور عراق حدود 140 هزار بشکه است، اما عراق از همین میادین حدود 300 هزار بشکه نفت استخراج می کند.
در طول تاریخ تولید نفت در این منطقه، همواره مناقشات زیادی در میدان یادشده میان دو کشور ایران و عراق صورت گرفته است به عنوان مثال در طول سال های 51 تا 53 شمسی ارتش عراق 75 بار برای تصرف این منطقه اقدام کرد، اما موفق به تصرف منطقه نفتی مذکور نشد.
میدان سردار جنگل که دیگر در اولویت نیست
میدان گازی سردار جنگل از میادین گازی بسیار مهم ایران در شمال کشور در بخش انتهایی استان گیلان و در آب‌های دریای خزر ثبت شده که بنابر اطلاعات مندرج در اسناد رسمی، این میدان گازی میان ایران و کشور آذربایجان به صورت مشترک قابل بهره برداری است.
این میدان گازی که بزرگی آن 10 برابر میدان گازی شاه نیز در کشور آذربایجان شناخته شده در عمق 700 متری دریای خزر است که 24 کیلومتر طول و 16 کیلومتر عرض دارد.
میدان گازی سردار جنگل در سال 1380 شمسی کشف شد، اما مدارک و آمارهای نهایی در این زمینه یک دهه پس از اکتشاف آن ارائه شد که بر این اساس میدان گازی سردار جنگل 50 تریلیون فوت مکعب ذخیره درجای گاز دارد و پیش از این سهم ایران در این میدان گازی حدود 11 تریلیون فوت مکعب گاز اعلام شده بود.
اما براساس آمار و تائید سازمان های معتبر این میدان ذخیره عظیمی از لایه نفتی نیز دارد که میزان آن حدود دو میلیارد بشکه تعیین شده است؛ ولی فقط 500 میلیون بشکه نفت آن قابل استخراج است.
این در حالی است که آزمایشات انجام شده روی لایه نفتی میدان سردار جنگل نشان داده نفت این میدان از مرغوب رین نفت های جهان و با درجه خلوص 38 تا 40 است که از پرمتقاضی ترین نفت جهان به شمار می رود.
از سوی دیگر با توجه به اعلام مسئولان وزارت نفت قرار بود توسعه میدان سردار جنگل به سرعت هرچه تمام تر صورت گیرد تا عقب ماندگی در سایر میادین از جمله پارس جنوبی جبران شود.
اما با تدبیر دولت یازدهم تولید نفت از این میدان مشترک از اولویت وزارت نفت خارج شد.
میدان نفتی آذر
میدان نفتی آذر در شهرستان مهران به عنوان یکی از مهم ترین میادین مشترک نفتی ایران و عراق در بلوک اناران در خشکی واقع شده است. این میدان با مخزن نفتی «به درا» کشور عراق مشترک بوده و در شمال غربی آن میدان نفتی زنگوله قرار گرفته است. به همین دلیل میدان نفتی آذر و اشتراک های داخلی و خارجی آن بر اهمیت توسعه و بهره برداری توسط ایران افزوده، هرچند طرف عراقی نیز بیکار نشسته و همواره مشغول انجام امور اکتشافی در منطقه یاد شده است.
میدان نفتی آذر نیز به عنوان تنها میدان توسعه نیافته مشترک میان دو کشور و به تناسب اهمیتی که برای هر دو طرف ایرانی و عراقی دارد، گاهی دستخوش مناقشاتی شده است، اما همین اهمیت باعث شده تا دو طرف به سرعت به توافقی برد برد رسیده و به ادامه کار و توسعه مشغول باشند و از حاشیه پردازی بپرهیزند.به هر حال با انجام طرح های توسعه ای در طرف ایرانی قرار است از سال 1395 شمسی که این میدان به بهره برداری می رسد، با تکمیل 19 حلقه چاه، روزانه بین 50 تا 65 هزار بشکه نفت خام سبک از این میدان مشترک استخراج و از طریق خط لوله 16 اینچی به دهلران منتقل شود.
نکته ظریفی که مسئولان نفتی کشورمان برای برداشت سریع و زودهنگام از این میدان در نظر دارند، این است که با واگذاری بخش های مختلف توسعه این میدان به صورت بسته های کوچک به شرکت های مختلف سعی در کاهش زمان اجرای عملیات توسعه و اجرایی شدن هرچه سریع تر آن دارند. هم اکنون مقامات وزارت نفت از اتمام کار حفاری دو حلقه چاه شامل یک حلقه چاه توصیفی و یک حلقه چاه توسعه ای در منطقه حداکثر تا پایان اردیبهشت 1393 خبردادند. این در حالی است که براساس آخرین اخبار اعلام شده، طرف عراقی هنوز نتوانسته به نفت این مخزن دست یابد و از شریک ایرانی خود عقب تر است.
میدان نفتی - گازی فروزان
میدان نفتی ـ گازی فروزان که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به نام فریدون شناخته می شد، یکی دیگر از میادین مشترک نفت و گاز ایران با کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس است و در منطقه خارک و صد کیلومتری جنوب غربی این جزیره است. این میدان در عربستان به نام منطقه نفتی و گازی مرجان شناخته می شود و برداشت از آن در عربستان تقریبا از اواخر دهه 60 میلادی آغاز شده است.
میدان نفت و گاز فروزان براساس اسناد موجود سال 1345 شمسی (1966 میلادی) با ذخیره نفت درجای دو میلیارد و 309 میلیون بشکه توسط شرکت پان آمریکن کشف شد و تقریبا از اوایل دهه 50 به چرخه تولید نفت کشورمان افزوده شد و بیشترین میزان برداشت ایران از میدان فروزان مربوط به سال 1978 با 180 هزار بشکه نفت در روز بوده است.
از آنجا که تقریبا بیش از چهار دهه از عمر فعالیت این میدان می‌گذرد، در سال‌های گذشته قرار شد طرح های توسعه و تجهیز گوناگونی در آن صورت گیرد و با اجرای آن در این میدان مشترک سهم برداشت نفت و گاز ایران به میزان قابل توجهی افزایش یابد، اما بنا به گزارش های رسمی هنوز این طرح ها به نتیجه نرسیده اند و میزان برداشت عربستان از این میدان نفت وگاز 9 برابر بیشتر از ایران یعنی حدود 405 هزار بشکه در روز است.
در همین حال یکی از امتیازات ویژه نفت استخراج شده از این میدان که باعث معروف شدن نام فروزان در میان بیشتر خریداران بین المللی شده است، میزان درجه آ.پی. آی (API) بسیار مناسب نفت استخراجی از آن یعنی در حدود رقم 30 تا 31 است. به روایت بسیاری از کارشناسان مسائل نفتی، این میزان درجه آ. پی. آی یکی از بهترین درجات برای نفت خام و پرتقاضاترین محصول در بازارهای بین المللی است، این در حالی است که میدان فروزان از لحاظ تجهیزات نیز سنگین‌ترین سکوی شش پایه را نیز به خود اختصاص داده و نامش همچنان در صدر بازارهای بین المللی نفت و گاز قرار گرفته است.
پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان
بزرگترین میدان گازی جهان به نام پارس جنوبی در آب های گرم خلیج همیشه فارس بین کشورمان و قطر به صورت مشترک قرار گرفته است. هر چند میزان قابل ملاحظه ای از این میدان داخل مرزهای قطر قرار دارد، اما مهم ترین امتیاز در بخش ایرانی وجود نفت وگاز با یکدیگر است چون بخش عربی آن که به نام گنبد شمالی از آن یاد می شود، حاوی مقادیر کمی نفت و بیشتر گاز است. این میدان عظیم گازی در اوایل سال 1991 میلادی کشف و از سوی قطر برای نخستین بار سال 1997 میلادی گاز آن به خارج صادر شد.
مساحت این میدان 9700 کیلومتر مربع تعیین شده که 3700 کیلومتر مربع آن در آب های سرزمینی ایران و 6000 کیلومتر مربع آن در آب های سرزمینی قطر قرار دارد. کل حجم گاز قابل برداشت میدان به همراه میعانات گازی، معادل 230 میلیارد بشکه نفت خام است.
این در حالی است که ذخیره بخش ایرانی میدان 14 تریلیون مترمکعب گاز درجا و 10 تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و 17 میلیارد بشکه میعانات گازی (9میلیارد بشکه قابل برداشت) است که باوجود این پارس جنوبی 50 درصد ذخایر گازی ایران و 8 درصد از ذخایر گازی جهان را در خود جای داده است، اما ذخیره بخش قطری میدان 37 تریلیون مترمکعب گاز درجا و 26 تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و 30 میلیارد بشکه میعانات گازی (10میلیارد بشکه قابل برداشت) است که معادل 9.99 درصد ذخایر گازی قطر و 21 درصد ذخایر گازی جهان است.
این میدان نفتی و گازی که تقریبا توان تامین انرژی مورد نیاز 10درصد از جمعیت کره زمین را دارد، همواره محل بحث و گفت و گو بین مسئولان و کارشناسان نگران ایرانی بوده است. البته نه برای مالکیت و تعیین حدود مرزی آن بلکه برای میزان برداشت و نحوه استحصال از ذخایر این منبع عظیم گازی جهان؛ چون مدت هاست که ایران دربرداشت گاز از رقیب خود قطر عقب افتاده است.
در حالی که قطر با سرعت هرچه تمام تر با استفاده از تمام امکانات خود در برداشت از میدان گازی و نفتی پارس جنوبی اقدام می کند، ایران هنوز مشغول تعیین تکلیف یا اخراج پیمانکاران داخلی و خارجی مستقر در میدان یاد شده و فراهم کردن سرمایه فعالیت، فناوری و نظارت بر بهبود اجرای فازهای 24 گاه تعریف شده است. به عبارت بهتر کاهلی ، کندی و بی مدیریتی در برداشت از این میدان، ایران را از قطر عقب انداخته و مصداق بارز ضرب المثل: « در تقسیم ارث خانه پدری: از کف تا سقف از برای من ،از سقف تا به ثریا برای تو» یا «من از بیگانگان هرگز ننالم، که با من هر چه کرد، آن آشنا کرد» شده است.
در همین حال اگر از بحث ذخایر گازی این میدان بزرگ جهانی بگذریم به بحث استخراج منابع نفتی پارس جنوبی خواهیم رسید که در این باره هم شرایط تقریبا برهمین منوال است و باز هم نشان‌های گسترده ای از عقب افتادگی ایران در تولید نفت دیده می شود. به طوری که براساس آمار ارائه شده از سوی وزارت نفت در حالی که تولید ایران از لایه نفتی این میدان مشترک هنوز به هدف اولیه 35 هزار بشکه نرسیده که قطر با حفر 160 حلقه چاه تقریبا روزانه 500 هزار بشکه نفت سنگین از این میدان که در کشور قطر به عنوان الشاهین از آن یاد می شود، استخراج می کند. رسانه ها از این رویداد به عنوان خیمه عربی در منابع نفتی ایران یاد کرده اند.
این اتفاق زمانی رخ می دهد که با یک حساب سرانگشتی درمی یابیم، اگر ایران می توانست طبق برنامه در پارس جنوبی توسعه های لازم را انجام دهد با صادرات گاز طبیعی برداشت شده از این میدان نیازی به صادرات نفت نداشت، چون درآمد برداشت 100 میلیون مترمکعبی گاز از این میدان می توانست تمامی نیازهای ارزی ایران را تامین کند.
میدان آرش؛ مشترک میان 3 کشور
یکی از پرحاشیه ترین میادین مشترک نفتی و گازی کشورمان در آب های خلیج فارس میدان آرش نام دارد. این میدان میان ایران، کویت و عربستان مشترک است و همواره درباره قدرالسهم هر یک از کشورهای نام برده شده مشکلاتی وجود داشته است.
میدان نفتی ـ گازی آرش که در میان کشورهای عربی به «الدوره» شناخته می شود به طور کلی حدود 70 کیلومتر مربع وسعت دارد که 5 درصد از آن به طور کامل در مرزهای کشورمان قرار گرفته و بقیه در نقطه صفر مرز آبی میان سه کشور است. براساس مطالعات اولیه در این میدان مشخص شده میزان گاز موجود در آن به یک میلیارد مترمکعب و میزان نفتش 450 میلیون بشکه است و با توجه به سهم کشورمان از این میدان مشترک، این گونه می توان گفت که سهم گازی ایران از میدان آرش 70 میلیون بشکه میعانات گازی و 42 میلیون بشکه نفت خواهد بود.
تاکنون برداشت کشورمان بسیار ناچیز بوده و شرکای عرب با تمام قدرت مشغول برداشت از آن هستند.مناقشات ایران، کویت و عربستان بر سر میدان آرش راه به جایی نبرد تا جایی که سال 2000 میلادی دو کشور عربی توانستند بر سر میدان الدوره میان خود به توافق برسند و از آن زمان به بعد بدون در نظر گرفتن سهم قابل ملاحظه ایران از این ذخایر، یک طرفه دست به اکتشاف در منطقه زدند و برآورد می شود از این رهگذر، برداشت حدود یک میلیارد مترمکعب گاز و تقریبا 350 هزار بشکه نفت برای مالکان الدوره به ارمغان آورده شود.نمونه اصلی کارشکنی دو کشور عربی درباره سهم ایران در این میدان مشترک، مناقشات سال 2001 میلادی بود که کویت با شکایت کردن از ایران مانع از اکتشاف و انجام هر گونه عملیات از سوی کشورمان در آب های این میدان مشترک شد. ایران نیز به مقامات بین المللی در این زمینه شکایت نامه ای ارسال کرد، اما از آن تاریخ تاکنون همواره کارشکنی‌های دو کشور عربی یاد شده مانع از انجام عملیات اکتشاف و استخراج بدون دردسر برای کشورمان بوده است.
میدان نفتی یادآوران
میدان نفتی ـ گازی یادآوران برای اولین بار سال 1357 با عملیات لرزه نگاری در غرب کارون کشف و وجود ذخایر قابل توجه هیدروکربور در آن محرز شد. این میدان نفتی که در گذشته از آن با نام کوشک یاد می کردند جزو حوزه نفتی مرکزی و زاگرس است و از ترکیب دو میدان طاقدیس حسینیه و کوشک تشکیل شده است. طاقدیس حسینیه در ناحیه دزفول شمالی و طاقدیس کوشک در جنوب شرق ساختمان آزادگان و جنوب غرب اهواز، نزدیک مرز ایران و عراق قرار گرفته است. گسترش این میدان از نظر جغرافیایی از شمال به جنوب و از شرق به غرب تعیین شده است.
حجم نفت در جای این میدان مشترک نفتی که در مجاورت میدان نفتی سنباد عراق قرارگرفته حدود 12 میلیارد و 500 میلیون بشکه برآورده شده که از این میزان تقریبا سه میلیارد بشکه آن قابل استحصال است.
این در حالی است که از سال 1391 با تولید زودهنگام از این میدان تقریبا روزانه 20 هزار بشکه نفت استخراج شده است. این در حالی است که در صورت محقق شدن اجرای طرح های توسعه این میدان تولید از یادآوران به میزان 300 هزار بشکه در روز خواهد رسید.
اما علاوه بر ذخایر عظیم نفتی با توجه به اکتشافات صورت گرفته حدود 13 تریلیون فوت مکعب گاز همراه نفت نیز در این میدان وجوددارد که مایعات گازی آن تقریبا به 2 میلیارد بشکه خواهد رسید. از این میزان نیز 2.7 تریلیون فوت مکعب گاز و 397 میلیون بشکه میعانات گازی قابل استحصال و استفاده است. این در حالی است که براساس اطلاعات و آمار ارائه شده از سوی کشور عراق تا سال 2013 میلادی، این کشور نتوانسته از میدان یاد شده برداشتی داشته باشد و به این ترتیب ایران با وجود تمام مشکلات از جمله کم کاری‌های پیمانکار چینی و کارت زرد گرفتن وی از وزیر نفت، پیشگام در توسعه و برداشت میدان نفتی یادآوران بوده است؛ موردی که در میان دیگر میادین نفتی و گازی یک استثنا محسوب می شود!
میدان های نفتی فرزاد
میدان مشترک گازی فرزاد A و فرزاد B که به برادران فرزاد نیز مشهور است، در آب های خلیج همیشه فارس قرار گرفته و میان ایران و عربستان مشترک است. از این میدان گاهی در نقشه ها و مستندات نفت و گاز به نام های فارس (A) و فارس (B) نیز یاد می شود.
براساس اطلاعات موجود این میدان گازی به دو بخش فرزاد A(در 150 کیلومتری جنوب غربی بوشهر) و فرزاد B با کمی فاصله از فرزاد A تقسیم می شود که بخش کوچکی از فرزاد A در مرزهای آبی کشورمان قرار دارد، اما روایت فرزاد B یا همان فارس B کاملا متفاوت است، چون عمده ذخایر این میدان گازی به ایران تعلق دارد و بخش کوچکی از آن در آب‌های عربستان سعودی واقع شده است. به طور کلی روند ساختمان فرزاد A به صورت شمال شرقی ـ جنوب غربی است در حالی که روند ساختمان فرزاد B بهصورت شمال غربی ـ جنوب شرقی شکل گرفته است. مطالعات نشان می دهد میدان گازی فرزاد (B) دارای 12.5 تریلیون فوت مکعب گاز است. اما از حجم ذخایر فرزاد (A) که در عربستان به آن میدان گازی «حصبه» می گویند زیاد اطلاعاتی در دست نیست.زیرا بررسی و ارزیابی آن به طور جدی آغاز نشده است. البته عملیات اکتشاف و ارزیابی میدان یاد شده از سال 1390 با حفر اولین چاه توصیفی آغاز شد، ولی با شروع به کار دولت یازدهم و به دستور وزیر نفت قرارداد کنسرسیوم هندی، مالزی و کانادایی لغو شد.
اما در فرزاد B موضوعی کاملا متفاوت رخ داد و از آنجا که قرارداد توسعه و بهره برداری بیع متقابل این میدان با هندوستان بسته شده بود، بارها ایران طی اولتیماتوم های مختلف از هند خواست تا درباره انجام قرارداد با حداکثر سرعت زمانی اقدام کند که به دلیل تحریم های یکجانبه غرب علیه ایران این اتفاق رخ نداد. براساس قرارداد هند باید طی سه فاز توسعه ای ظرفیت تولید این میدان را به 2.2 میلیارد فوت مکعب می رساند که ظاهرا هنوز در این زمینه اتفاق خاصی رخ نداده است و روند کار بلاتکلیف است.
میدان مشترک نفت شهر
میدان مشترک نفت و گاز نفت شهر که بین کشورهای ایران و عراق مشترک است، سال 1923 میلادی در طاقدیس شهری با همین نام کشف و به نام نفت شاه معروف شد. این میدان جزو یکی از میادین مشترک واقع در خشکی است و در فاصله صد کیلومتری شمال غرب ایلام و 225 کیلومتری جنوب غرب کرمانشاه قرار گرفته و از سال 1315 با به نفت رسیدن چاه معروف شماره 13 استخراج از آن رسما آغاز شد.
گرچه تاسیسات استخراج از میدان نفت شهر در دوران دفاع مقدس خسارات فراوانی دید، اما هم اکنون به عنوان تنها میدان نفتی در حال تولید استان کرمانشاه با ذخیره ای بالغ بر 692 میلیون بشکه و شش چاه مشترک میان دو کشور و 25 حلقه چاه در خاک ایران، فعالیت می کند.
این در حالی است که در کلاهک گازی این میدان مقادیر زیادی گاز طبیعی ذخیره شده است. طبق اطلاعات موجود درجه خلوص نفت حاصل از این میدان 42 درصد بوده که پس از فرآوری، شیرین سازی و نمک زدایی به تلمبه خانه اطاق سپس به پالایشگاه کرمانشاه می رسد.
از سوی دیگر با توجه به آمار منتشر شده از سوی وزارت نفت، ایران در این منطقه روزانه حدود 10 تا 15 هزار بشکه نفت تولید می کند، اما اطلاع دقیقی از میزان برداشت نفت در بخش عراقی در دست نیست. اما بد نیست بدانیم در مجموع، تولید نفت ایران در میادین مشترک با کشور عراق حدود 140 هزار بشکه است، اما عراق از همین میادین حدود 300 هزار بشکه نفت استخراج می کند.
در طول تاریخ تولید نفت در این منطقه، همواره مناقشات زیادی در میدان یادشده میان دو کشور ایران و عراق صورت گرفته است به عنوان مثال در طول سال های 51 تا 53 شمسی ارتش عراق 75 بار برای تصرف این منطقه اقدام کرد، اما موفق به تصرف منطقه نفتی مذکور نشد.
میدان سردار جنگل که دیگر در اولویت نیست
میدان گازی سردار جنگل از میادین گازی بسیار مهم ایران در شمال کشور در بخش انتهایی استان گیلان و در آب‌های دریای خزر ثبت شده که بنابر اطلاعات مندرج در اسناد رسمی، این میدان گازی میان ایران و کشور آذربایجان به صورت مشترک قابل بهره برداری است.
این میدان گازی که بزرگی آن 10 برابر میدان گازی شاه نیز در کشور آذربایجان شناخته شده در عمق 700 متری دریای خزر است که 24 کیلومتر طول و 16 کیلومتر عرض دارد.
میدان گازی سردار جنگل در سال 1380 شمسی کشف شد، اما مدارک و آمارهای نهایی در این زمینه یک دهه پس از اکتشاف آن ارائه شد که بر این اساس میدان گازی سردار جنگل 50 تریلیون فوت مکعب ذخیره درجای گاز دارد و پیش از این سهم ایران در این میدان گازی حدود 11 تریلیون فوت مکعب گاز اعلام شده بود.
اما براساس آمار و تائید سازمان های معتبر این میدان ذخیره عظیمی از لایه نفتی نیز دارد که میزان آن حدود دو میلیارد بشکه تعیین شده است؛ ولی فقط 500 میلیون بشکه نفت آن قابل استخراج است.
این در حالی است که آزمایشات انجام شده روی لایه نفتی میدان سردار جنگل نشان داده نفت این میدان از مرغوب رین نفت های جهان و با درجه خلوص 38 تا 40 است که از پرمتقاضی ترین نفت جهان به شمار می رود.
از سوی دیگر با توجه به اعلام مسئولان وزارت نفت قرار بود توسعه میدان سردار جنگل به سرعت هرچه تمام تر صورت گیرد تا عقب ماندگی در سایر میادین از جمله پارس جنوبی جبران شود.
اما با تدبیر دولت یازدهم تولید نفت از این میدان مشترک از اولویت وزارت نفت خارج شد.
میدان نفتی آذر
میدان نفتی آذر در شهرستان مهران به عنوان یکی از مهم ترین میادین مشترک نفتی ایران و عراق در بلوک اناران در خشکی واقع شده است. این میدان با مخزن نفتی «به درا» کشور عراق مشترک بوده و در شمال غربی آن میدان نفتی زنگوله قرار گرفته است. به همین دلیل میدان نفتی آذر و اشتراک های داخلی و خارجی آن بر اهمیت توسعه و بهره برداری توسط ایران افزوده، هرچند طرف عراقی نیز بیکار نشسته و همواره مشغول انجام امور اکتشافی در منطقه یاد شده است.
میدان نفتی آذر نیز به عنوان تنها میدان توسعه نیافته مشترک میان دو کشور و به تناسب اهمیتی که برای هر دو طرف ایرانی و عراقی دارد، گاهی دستخوش مناقشاتی شده است، اما همین اهمیت باعث شده تا دو طرف به سرعت به توافقی برد برد رسیده و به ادامه کار و توسعه مشغول باشند و از حاشیه پردازی بپرهیزند.به هر حال با انجام طرح های توسعه ای در طرف ایرانی قرار است از سال 1395 شمسی که این میدان به بهره برداری می رسد، با تکمیل 19 حلقه چاه، روزانه بین 50 تا 65 هزار بشکه نفت خام سبک از این میدان مشترک استخراج و از طریق خط لوله 16 اینچی به دهلران منتقل شود.
نکته ظریفی که مسئولان نفتی کشورمان برای برداشت سریع و زودهنگام از این میدان در نظر دارند، این است که با واگذاری بخش های مختلف توسعه این میدان به صورت بسته های کوچک به شرکت های مختلف سعی در کاهش زمان اجرای عملیات توسعه و اجرایی شدن هرچه سریع تر آن دارند. هم اکنون مقامات وزارت نفت از اتمام کار حفاری دو حلقه چاه شامل یک حلقه چاه توصیفی و یک حلقه چاه توسعه ای در منطقه حداکثر تا پایان اردیبهشت 1393 خبردادند. این در حالی است که براساس آخرین اخبار اعلام شده، طرف عراقی هنوز نتوانسته به نفت این مخزن دست یابد و از شریک ایرانی خود عقب تر است.
مطالب مرتبط
آخرین اخبار