محمد انیسی طهرانی
شنبه آغازین روز هفته، عراق میزبان برگزاری نشست مهمی تحت عنوان «کنفرانس بغداد برای همکاری و مشارکت» بود. کشورهای منطقه که در عالی ترین سطح سیاسی در این نشست حضور داشتند شامل مصر با حضور عبد الفتاح السیسی (رئیس جمهور)، ملک عبداله دوم (پادشاه اردن)، تمیم بن حمد آل ثانی (امیر قطر)، و فرانسه تنها کشور فرامنطقه ای بود که «امانوئل مکرون» رئیس جمهور در این کنفرانس شرکت کرد. ایران، ترکیه و عربستان بعنوان سه کشور مهم همسایه عراق در سطح وزیران امور خارجه حضور یافتند.
بغداد تلاش دارد با برگزاری این نشست، تنش ها را در منطقه کاهش و مسیر را برای راه حل های بلندمدت
هموار کند اما موفقیت آن به میزان مشارکت کشورها بستگی دارد.
«رناد منصور»، مسوول بخش عراق در موسسه «چتم هاوس» لندن، معتقد است: «این اجلاس فرصتی را برای
دولتمردان عراقی ایجاد کرد تا در منطقه ابتکار دیپلماتیکی را رقم بزنند تا در عرصه روابط خارجی پس از
برطرف کردن مشکلات سیاست داخلی، حرکت به سمت اصلاحات بنیادین را آغاز کنند».
«مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق، که از سابقه مسئولیت در «سرویس اطلاعات ملی عراق» برخوردار است به فراست دریافته برای حل مشکلات داخلی این کشور از جمله بحران امنیت و احتمال ظهور مجدد گروه های تروریستی، مسائل آب، کمبود برق، بیکاری و ... نیاز به تفاهم داخلی و برقراری رابطه مطلوب با کشورهای منطقه و قدرت های فرامنطقه ای دارد. هنر سیاستگذاری خارجی کسب بیشترین دستاوردها و کمترین تهدیدات در جهت تامین اهداف و منافع ملی است. نخست وزیر عراق مدتی است تلاش های دیپلماتیک فعالانه ای را آغاز کرده اما تاکنون دستاوردهای ملموسی بر سفره های مردم نمایان نشده است. چنانکه دستور کار اصلی الکاظمی، کاهش سطح منازعه قدرت ها در عراق به منظور بهره برداری از فرصت های روابط دو جانبه با تمامی طرف ها است.
«فواد حسین» وزیر امور خارجه این کشور درباره این اقدام مهم دیپلماتیک (اجلاس بغداد) جمله ای را اظهار داشت که از اهداف ضمنی مهم برگزاری این جلسه بود: «این واقعیت که ما توانستیم کشورهای رقیب را دور یک میز گرد آوریم و گفتگو با آنها را آغاز کنیم. این موضوع نه تنها برای آنها و ما، بلکه برای کل منطقه مهم است».
بغداد همچنین به دنبال تثبیت خود به عنوان یک میانجی بین کشورهای عربی و ایران است. عراق از آوریل 2021 تلاش هایی را برای برگزاری مذاکرات میان تهران و ریاض، دو کشور مهم و صاحب نفوذ در منطقه به منظور حل اختلافات فیمابین آغاز کرده است. البته ایران همواره اعلام کرده است که آماده مذاکره با عربستان برای حل اختلافات می باشد و آقای امیر عبداللهیان، که بتازگی سکان هدایت وزارت خارجه را به دست گرفته است در جلسه مجلس شورای اسلامی در دفاع از برنامه های خود برای تصدی این وزارت خانه تاکید کرد: «اولویت سیاست خارجی دولت سیزدهم، همسایه محور و آسیا محور است». از سوی دیگر، با توجه مجدد به بخشی از عنوان این کنفرانس که «همکاری و مشارکت» است عدم دعوت از مقامات عالی سیاسی سوریه از نقاط ضعف برجسته این نشست بود که مورد انتقاد وزیر امور خارجه ایران قرار گرفت. در حالی که طول مرز عراق و سوریه 610 کیلومتر است و این دو کشور با مشکلات امنیتی مشترکی رو به رو می باشند که حل آنها، مستلزم رعایت مسائل حسن همجواری و بهبود مناسبات میان دو طرف است. همانطور که در میان کشورهای شرکت کننده در این کنفرانس در گذشته مناقشات حادی حاکم بوده است از جمله بعد از سقوط دولت منتخب مردمی «محمد مرسی» رئیس جمهور سابق مصر برآمده از اخوان المسلمین و به دست گرفتن قدرت توسط «عبدالفتاح السیسی»، رابطه مصر از یک سو و در مقابل ترکیه و قطر (که از اخوانی ها حمایت می کردند) رو به تیرگی نهاد. نمونه دیگر چهار کشور عربی شامل عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی است که در سال 2017 روابط دیپلماتیک خود را با قطر به بهانه حمایت این کشور از تروریسم قطع کردند که با گذشت حدود چهار سال به بهبود روابط منجر شد. وجود تعارض منافع و بروز اختلافات بطور خاص میان کشورهای همسایه و منطقه، امری محتمل است، مهم هنر حل مسالمت آمیز این مناقشات بدون دخالت دولت های فرامنطقه ای است.
یکی از جنبه های مهم دیگر این نشست، حضور فرانسه در عالی ترین سطح سیاسی بود. اگر آلمان قدرتمند ترین کشور در اتحادیه اروپا از جنبه اقتصادی است. بدون تردید با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، فرانسه برجسته ترین کشور در این اتحادیه از لحاظ سیاسی می باشد. از اعضای دائم شورای امنیت و صاحب نفوذ سنتی در برخی از کشورهای آسیای غربی و آفریقا است. دولتمردان ساکن در کاخ «الیزه» سعی دارند با کم رنگ شدن حضور آمریکا و انگلیس در منطقه، نقش آفرینی فعالانه ای را ایفا کنند. یکی از شواهد این موضوع، سخنان «امانوئل مکرون» در پایان کنفرانس بغداد بود: «آمریکا هر انتخاب و تصمیمی داشته باشد، تا زمانی که گروه های تروریستی فعال باشند و تا زمانی که دولت عراق بخواهد، فرانسه در عراق باقی خواهد ماند تا همچنان با ترورسیم مبارزه کند». البته این اظهارات رئیس جمهور فرانسه را باید سخنانی از جنس دیپلماتیک و سیاسی ارزیابی کرد. به روشنی مشخص است که شکست داعش در عراق از جمله «موصل» پایتخت خودخوانده این گروه تروریستی مدیون فداکاری و تلاش های ملت عراق با همراهی ایران و درایت فرماندهی و ایثارگری های مردان بزرگی مانند «شهید قاسم سلیمانی» است. از دیگر انگیزه های حضور عالی ترین مقام سیاسی پاریس در نشست بغداد، وضع نامساعد لبنان و تلاش برای نقش آفرینی فرانسه در تحولات بیروت است. لبنان از جمله کشورهایی است که فرانسه بطور سنتی از نفوذ برخوردار است. در شرایط کنونی «بیروت» از لحاظ ثبات سیاسی و بویژه اقتصادی در بحران روزگار سپری می کند و هر لحظه به مرز فروپاشی نزدیک می شود.
در پایان شایان ذکر است که به نظر می رسد با توجه به تحولات دلخراش افغانستان، کشورهای منطقه ای حاضر در نشست بغداد به این نتیجه رسیده اند که برای حل تعارضات و مناقشات بین یکدیگر باید به خود اتکاء کرده و انتظار کمک از قدرت های فرامنطقه ای را به فراموشی بسپارند.
