آینده سرمایه‌گذاری خارجی در ایران

گروه اقتصاد کلان: بررسی داده‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه نشان می‌دهد که ایران به شکل شدیدی در این بخش عقب‌مانده به طوری که حتی کشور بحرین نیز توانسته سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بیشتری نسبت به ایران جذب کند.
به گزارش «تجارت آنلاین»، دست کم طی یک دهه اخیر میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران وضعیت وخیمی را سپری کرده به طوری که می‌توان گفت تقریبا در سطح صفر نوسان کرده است. طبیعتا نتایج این وضعیت تجربه سال‌ها رشد اقتصادی منفی، افزایش بیکاری، افزایش تورم و وخیم‌تر شدن سایر شاخص‌های اقتصادی است. شرایط خاص ایران به دلیل تحریم‌های سنگین و قرار گرفتن در لیست سیاه FATF از جمله دلایل سرمایه‌گذاری خارجی صفر در کشور است. ناگفته نماند که ایران حتی در شرایط غیرتحریمی نیز نتوانسته در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی موفق باشد. داده های سرمایه‌گذاری خارجی در ایران طی ۲۰ سال گذشته نشان می‌دهد بالاترین رقم جذب سرمایه در ایران ۴.۵ میلیارد دلار بوده است. طی ۲۰ سال منتهی به سال ۱۳۹۹ روند سرمایه‌گذاری خارجی ایران با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه بوده که از جمله مهمترین دلیل آن می‌توان به تحریم‌های بین‌المللی، بی ثباتی اقتصادی و فضای نامناسب کسب و کار در ایران اشاره کرد. طی این مدت، بالاترین میزان سرمایه خارجی در سال ۱۳۹۱ و به مبلغ حدود ۴.۵ میلیارد دلار جذب شده است. پس از آن، جذب سرمایه خارجی در کشور روند نزولی در پیش گرفته و در سال ۱۳۹۴ به کمترین میزان خود طی ۲۰ سال گذشته با رقم ۹۴۵ میلیون دلار رسیده‌است. به دنبال امضای برجام مجددا سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در سال ۱۳۹۵ افزایش پیدا کرد، اما پس از آن، به دلیل سیاست‌های آمریکا و زمزمه‌های خروج این کشور از برجام مجددا جذب سرمایه خارجی روند کاهشی در پیش گرفت و پس از خروج کامل آمریکا از برجام رقم سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۱۳۹۸ به شدت کاهش یافت و به حدود یک میلیارد دلار رسید. در سال ۱۳۹۹ سرمایه‌گذاری خارجی در ایران حدود 1.34 میلیارد دلار بوده که این رقم در مقایسه با سال ۱۳۹۸ حدود ۳۹ درصد افزایش یافته است. عمده سرمایه‌گذاری خارجی در ایران از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی صورت گرفته است و سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، سهم اندکی از سرمایه‌گذاری خارجی را تشکیل می‌دهد. در سال ۱۳۹۹ سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با افزایش حدود ۶۹ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۸ به حدود ۱۶۵ میلیون دلار رسیده و سهم حدود ۱۲ درصدی از کل سرمایه‌گذاری خارجی در کشور را در این سال به خود اختصاص داده است. آخرین گزارش آنکتاد نشان می‌دهد که در سال 2021 میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران 6 درصد افزایش یافته و به 1 میلیارد و 425 میلیون دلار رسیده و این در حالیست که طبق همین گزارش سرمایه گذاری خارجی در ایران در سال های 2020 و 2019 و 2018 به ترتیب 11 درصد، 36.4 درصد و 30 درصد افت کرده بود.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای منطقه
کشورهای منطقه به ویژه حوزه خلیج فارس تلاش‌های موفقیت‌آمیزی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشته به طوری که شرایط بسیاری از آنها اصلا با ایران قابل مقایسه نیست و نه تنها در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی موفق عمل کرده بلکه سرمایه خود آنها نیز در بخش‌های مالی جهانی در حال گردش است. به عنوان مثال کشور کوچک بحرین را مثال بزنیم که زمانی بخشی از خاک ایران بود و وسعت و منابع این کشور اصلا با ایران قابل مقایسه نیست. آخرین گزارش گزارش آنکتاد نشان می‌دهد که میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور در سال 2021 رشد 73 داشته و به 1 میلیارد و 760 میلیون دلار رسیده است که فاصله معناداری با ایران دارد. اگر به کشور قزاقستان نیز نگاه کنیم
که باز هم به لحاظ پتانسیل اقتصادی از ایران ضعیف‌تر است توانسته در سال 2022 طبق گزارش دولت این کشور حدود 28 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کند و البته بر اساس گزارش انکتاد میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور نزدیک 3 میلیارد دلار در سال 2021 بوده است. عربستان و قطر در سال 2022 در منطقه کشورهای پیشتاز در جذب سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاری بودند به طوری که 37 درصد سرمایه‌گذاری در بخش صنعت عربستان FDI است و قطر نیز در سال 2022 حدود 135 پروژه را در راستای جذب سرمایه‌گذاری خارجی ثبت کرده است. عربستان سعودی برنامه‌ریزی کرده که تا سال 2030 میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی سالانه خود را به 100 میلیارد دلار برساند که هدفی جاه‌طلبانه اما کاملا قابل دسترس برای این کشور است. ترکیه نیز روند بسیار خوبی در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به خصوص از جانب آلمان دارد. طبق گزارش انکتاد میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2021 این کشور حدود 14 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل رشد 76 درصدی را تجربه کرده است. همچنین کشور امارات که یکی از کشورهایی است که در سطح جهان بیشترین میزان سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کرده توانسته در سال 2021 نسبت به سال 2020 باز هم رشد نزدیک به 4 درصدی داشته باشد و میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را به نزدیک 21 میلیارد دلار ارتقا دهد. ایالات متحده با 87 پروژه در دبی بزرگترین سرمایه‌گذار در امارات است و انگلستان و هند در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

آینده سرمایه‌گذاری خارجی در ایران
بر اساس آنچه که در خبرها آمده در سال 1401 حدود 4 میلیارد و 200 میلیون دلار سرمایه وارد ایران شده که 66 درصد آن متعلق به روسیه است و آنها فقط در پروژه‌های نفتی سرمایه‌گذاری کرده‌اند و خبری از ورود سرمایه روس‌ها به بخش صنعت با ارزش افزوده بالا نیست. این در حالیست که بیشترین تعداد سرمایه‌گذاری در ایران از جانب افغانستان اتفاق افتاده که شامل پروژه‌های کوچک از جمله صنعت چوب و مبلمان و استخراج کانسارهای فلزی و محصولات شیمیایی بوده است. حال قرار است که روسیه در پروژه ساخت راه‌آهن رشت – آستارا نیز مشارکت کند که احتمالا منجر به ورود مقدار دیگری سرمایه از جانب روس‌ها خواهد شد. در حالت کلی چشم‌انداز سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران به دلیل تورم بالا، انسداد اقتصادی، تحریم‌های پولی و بانکی، لیست سیاه FATF و موانع سنگین قانونی و دولتی اصلا مثبت نیست و کشورهای پیشرو و ثروتمند تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند. لذا دولت می‌بایست موانع سرمایه‌گذاری در کشو را رفع کند که البته مهمترین این موانع به اصلاح ساختار سیاست‌گذاری سیاسی و اقتصادی باز می‌گردد که امید چندانی به آن نمی‌رود. تا زمانی که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سطح مناسبی قرار نگیرد سخن گفتن از رشد اقتصادی پایدار محلی از اعراب ندارد. در حال حاضر تمام تمرکز سیاست‌گذاری اقتصادی در ایران روی افزایش مراودات تجاری متمرکز شده و خبری از تلاش برای ارتقای سرمایه‌گذاری خارجی در کشور وجود ندارد.