قراردادهای آتی سبد سهام (آشنایی با بورس)

قسمت سی و ششم

قرارداد آتی سبد سهام نوعی قرارداد آتی با کارکرد آتی شاخص و با قابلیت تحویل فیزیکی سبد سهام در سررسید بوده و تمامی ویژگی‌ها و مزایای عمومی قراردادهای آتی را دارد که عملاً در کنار قراردادهای اختیارمعامله، حلقه کامل‌کننده زنجیره ابزارهای مالی پوشش ریسک موجود در بازار سرمایه ایران خواهد بود.
 قرارداد آتی سبد سهام، سرمایه‌گذاران را قادر می‌‌سازد تا بدون نیاز به تحلیل تک تک شرکت‌‌های پذیرفته شده در بورس تهران، با داشتن تحلیل از شرایط کلان بازار یا یک صنعت خاص اقدام به شناسایی سود کنند. همچنین هزینه‌های معاملاتی این بازار (اعم از تک‌سهم و سبد سهام) بسیار کمتر از بازار سهام بوده و معاملات آن معاف از مالیات است. همچنین وجود ابزاری مانند آتی سبد سهام می‌تواند به پیش‌بینی صحیح‌تر جهت حرکت بازار سرمایه و تعدیل تحلیل‌های خوش‌بینانه یا بدبینانه از اهداف عدد شاخص‌‌های بورسی منجر شود. مبنای محاسبات سبد سهام که به‌طور دقیق‌تر سبد پایه نامیده می‌‌شود، بر اساس تشکیل یک دارایی تحت عنوان سبد مرجع (سبدی متناظر با سبد شاخص مورد نظر) و کوچک‌تر کردن سبد مرجع با یک مضرب معین (مضرب سبد) انجام می‌شود. سبد حاصله که همان سبد پایه است، سبدی همگن با سبد مرجع بوده و قابلیت تبدیل به دارایی پایه قرارداد آتی را دارد و باید توسط فروشنده قرارداد آتی سبد در سررسید، به خریدار قرارداد تحویل داده شود. به عبارت دیگر، درون سبد پایه دقیقاً سهام متناظر شاخص مربوطه و با همان نسبت وجود دارد. در نحوه تعیین ترکیب سبد پایه قرارداد آتی سبد سهام، محاسبه مقدار مضرب سبد است که از نسبت ارزش سبد پایه به ارزش سبد مرجع به دست می‌آید. ارزش سبد مرجع در هر زمان مقداری قابل محاسبه و معلوم است. سرمایه‌گذاران در بازار آتی سبد سهام، تنها در سررسید نیاز به اطلاع از محتویات سبد پایه داشته و ترکیب سبد پایه و تعداد هر یک از سهام داخل آن، تاثیری بر تصمیمات آنها در اتخاذ موقعیت و استراتژی‌های معاملات ندارد. هرچند سرمایه‌گذار برای به دست آوردن ترکیب سبد پایه، کافی است تنها دو پارامتر عدد شاخص و ارزش بازار سبد مرجع را در اختیار داشته باشد. اهرم در نظر گرفته شده در این معاملات برابر با ۵ بوده و در کل طول دوره معاملاتی ثابت است و تنها در صورت تغییر ضرایب وجوه تضمین تغییر می‌کند. بنابراین ریسک تغییر اهرم، ناشی از نوسانات قیمتی قراردادهای آتی یا دارایی پایه، وجود ندارد. همچنین در تسویه نهایی قراردادهای آتی سبد سهام، اولویت با تسویه فیزیکی بوده و تسویه نقدی تنها در صورت توافق طرفین در سررسید قرارداد قابل انجام است. در حال حاضر کارمزد تسویه 0/005 ارزش بازار قرارداد در سررسید است.
نسبت قیمت به درآمد
یکی از نسبت‌های مهمی که در مدیریت مالی ارزش‌گذاران سهام و اوراق بهادار به آن توجه می‌کنند نسبت قیمت به درآمد است. P/E خلاصه شده نسبت قیمت سهم (  P مخفف Price ) به درآمد هرسهم (EPS  مخفف Earning per share  ) است. همانطور که از نام آن مشخص است برای محاسبه P/E ، قیمت فعلی سهم را بر درآمد هر سهم (EPS) تقسیم می‌کنید. برای محاسبه P/E آخرین قیمت روز سهام یک شرکت به سود هر سهم (EPS) آن تقسیم می‌شود. این سود می‌تواند EPS پیش‌بینی ‌-آینده‌نگر- یا EPS سال گذشته شرکت – گذشته‌نگر باشد. در واقع  نسبت قیمت به درآمدی که بر مبنای آخرین EPS محاسبه می‌شود بعضاًP/E  دنباله‌دار نیز می‌گویند. اما گاهی از EPS برآوردی برای محاسبه P/E استفاده می‌شود، این EPS معمولا معرف سود برآوردی سال آینده است. در این صورت به P/E محاسبه شده P/E برآوردی یا پیشتاز گفته می‌شود. به لحاظ نظری، P/E  یک سهم به ما می‌گوید که سرمایه‌گذاران چند ریال حاضرند به ازای هر ریال سود یک شرکت پرداخت نمایند. به همین جهت به آن ضریب سهام نیز می‌گویند. به عبارت دیگر اگر P/E یک سهم ۲۰ باشد، به این معنی است که سرمایه‌گذاران حاضرند ۲۰ ریال برای هر ریال از سود این سهم  بپردازند. قیمت سهام بازتاب انتظارات سرمایه‌گذاران از ارزش‌ و رشد آینده شرکت است. اما باید توجه داشت که اندازه سود (EPS) معمولا مبتنی بر سود‌های  ( EPS)گذشته است. اگر شرکتی انتظار رشد دارد، بنابراین انتظار داریم که سودش نیز رشد کند. در نتیجه تفسیری بهتر از P/E  آن است که خوشبینی بازار از آینده رشد یک شرکت را بازتاب می‌دهد. اگر P/E شرکتی بالاتر از میانگین بازار یا صنعت باشد بدین معنی است که بازار در ماه‌ها یا سال‌های آینده انتظارات بزرگی از افزایش سودآوری سهم این شرکت دارد. شرکتی با P/E بالا باید سود‌های فزاینده ایجاد کند، در غیر این صورت قیمت سهمش سقوط خواهد کرد تا P/E آن به سمت میانگین بازار میل کند. P/E در مقایسه با قیمت بازار شاخص بهتری برای ارزش‌گذاری سهم است. باید توجه داشت که نمی‌توان  P/Eهای دو شرکت کاملاً متفاوت را برای ارزش‌گذاری بهتر آنها مقایسه کرد. به عبارت دیگر، تعیین بالا یا پایین بودن P/E بدون توجه به دو عامل اصلی بسیار دشوار است:
1-  نرخ رشد شرکت: آیا اندازه رشد گذشته شرکت‌ها می‌تواند معرف نرخ‌های انتظاری از رشد آینده باشد؟ هر چند پاسخ این پرسش نمی‌تواند صریح باشد اما در عمل سرمایه‌گذاران برای پیش‌بینی سود (EPS) و محاسبه P/E از نرخ‌های رشد گذشته استفاده می‌کنند.
2- صنعت: مقایسه شرکت‌ها تنها در صورتی سودمند است که به یک صنعت تعلق داشته باشند، مثلا شرکت‌های صنعتی که عمدتاً دارای ضرایب P/E پایین هستند، رغم ثبات صنعت رشد پایینی دارند. از طرف دیگر شرکت‌های تکنولوژی به دلیل انتظار رشد از P/Eهای بالایی برخوردارند.
در شرایطی که اقتصاد کشور تورم بالایی را تجربه می‌کند طبعاً کالاها و هزینه‌های استهلاک به دلیل بالا رفتن هزینه‌های جایگزینی کالاها و تجهیزات در مقایسه با سطح عمومی قیمت‌ها کم نمایی می‌شود. بنابراین در زمان‌های تورمی، P/Eها عموماً پایین‌تر می‌آیند، زیرا بازار سودها را که به صورت ساختگی به بالا گرایش دارد تخریب شده و ناپایدار می‌بیند. بررسی P/E همانند تمامی نسبت‌ها در گذر زمان برای پی بردن به روند آن ارزشمند است. تورم، این بررسی را دشوار می‌کند، زیرا اطلاعات گذشته امروز از فایده مندی کمتری برخوردارند.
نتیجه‌گیری نهایی:
• محاسبه P/E  بسیار ساده است اما تفسیر آن عملاً بسیار دشوار است.
• از لحاظ نظری، P/E یک سهم نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران چند ریال حاضرند به ازای هر ریال سود یک شرکت پرداخت نمایند. به همین جهت به آن ضریب سهام نیز می‌گویند.
• نسبت P/E تحلیلی (محاسبه شده بر اساس سود تحلیلی نه سود اعلامی) هر مقدار کم‌تر باشد بهتر است.
• نسبت P/E بالا نشان می‌دهد عموم مردم انتظار سودآوری بهتری نسبت به وضعیت فعلی شرکت دارند.
• P/E کل بازار سرمایه بر حسب ارقام بازارهای موازی از جمله نرخ سود بانکی در نظر گرفته می‌شود. به عبارتی چنانچه نرخ سود بانکی 20 باشدP/E  با رقم 5 در بازار سرمایه نیز رقم منطقی خواهد بود.
• نسبتP/E  می‌تواند نسبت بازگشت سرمایه نیز تعبیر شود.P/E  عدد 4 نشان می‌دهد بازگشت سرمایه عادی فرد 4 ساله می‌باشد.
•‌ در تحلیل سهام می‌بایست به سود تحلیلی P/E گروه یا P/E بازارهای موازی جهت قیمت‌گذاری داد.