بهروز ساری صراف
رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز
ورود ریزگردها به کشور در چند روز گذشته، هوای اکثر استانها را تحت تاثیر قرار داده و در برخی شهرها منجر به تعطیلی مدارس شده است. در همه استانهای آلوده به گرد و غبار، برای تردد گروههای خاص منوعیتهایی اعلام شده و از آنها خواسته شده فقط در صورت نیاز از منزل خارج شوند. از طرفی در استانهای شمال غربی ، مشکل ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه هم وجود دارد که مشکل را دو چندان میکند.
طوفانهای غباری نمکی میتوانند در آیندهای نزدیک برای تبریز و شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی، بحرانزا و فاجعه آفرین باشند. طوفانهای تبریز متاثر از طوفانهای غبار کشورهایی مانند عربستان و عراق و طوفانهای غباری نمکی دریاچه ارومیه است که مشکل زیستی این شهر را دو چندان میکند. در خصوص دلایل طوفانهای گرد و خاکی باید گفت: هر عملی، عکس العملی دارد، اکوسیستم، قانون دارد و در طبیعت نیز نظم و انضباط وجود دارد اما مردم و حاکمیت در مجموع فکر میکنند که محیط زیست شبیه یک سطل آشغال و منبعی لایزال و نامحدود است و تا میخواهند از منابع استفاده میکنند، در حالیکه همهی رفتارهای انسانی، بر محیط زندگی انسان و نسلهای آینده تاثیرگذار هستند. یکی از دلایل اصلی این طوفانها، پروژههای عمرانی است که مسئولان تمامی اقدامات نادرست خود را با یک بهانه ظاهراً موجه انجام میدهند و با این بهانه، مداخلات انسانی به طور گستردهای افزایش یافته است. مداخله و عملکرد غیر زیست محیطی نیز توسط دولت و توسط توده مردم انجام شده و هر دو، دست به دست هم میدهند تا کشور را نابود کنند چراکه این پروژههای عمرانی غیر زیست محیطی، هزاران بار تاثیر منفیتری نسبت به عملکرد خود طبیعت داشته و اکنون نیز به یمن عملکرد توأمان مردم و مسئولین به پرتگاه زیستی محیطی رسیدهایم. دریاچه ارومیه در حال حاضر حدود سه میلیارد متر مکعب آب دارد که نسبت به حالت پرآبی که ۳۰ میلیارد مترمکعب بود، ۹۰ درصد حجم و وسعت آن خشک شده و از بین رفته است و این حجم از خشکی و این وسعت از بیآبی تقویت کنندهی اثرات طوفان غبارهای نمکی بر محیط اطراف دریاچه و تا شهر تبریز است. با وزش طوفانها که منشأ آنها عربستان و عراق است، طوفانهای گرد و غبار از روی دریاچه عبور و تقویت میشوند که سبب میشود طوفانهای غباری به طوفانهای غباری نمکی تبدیل شده و به تبریز رسیده و ابتدا حیات زیست گیاهی و سپس اشکال حیاتی دیگر را نابود کند. طوفانهای غباری نمکی نسبت به منشأ و شدت میتوانند از ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتر در امتداد خطی پیشروی کنند و نسبت به استقرار کانونهای فشار هرچه اختلاف بین مرکز کانون فشار کم و یا زیاد باشد، شدت آن بیشتر شده و این طوفانهای غبار نمکی نسبت به جهت وزش باد، مشکلات ملی یا منطقهای (بین المللی) خلق میکنند. اگر راهکارهای استفاده از محیطزیست را تبیین و فرهنگ سازی نکرده و بیوقفه از منابع انرژی استفاده کنیم، با مشکلاتی چون گرمایش جهانی و سرانجام انهدام تمدن روبرو خواهیم شد؛ با ذکر «امید بر خدا و توکل به خدا» و همزمان با ارائهی طرحها و برنامههای غیر علمی و غیر منطقی و اشتباه، آدرس غلط به مردم ندهیم. این طوفانها که حاوی غباری نمکی و احیانا سمی هستند، تاثیرات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و سیاسی دارند و زمانی که بر روی خاک مزارع فرو مینشینند و رسوب میکنند و در طی زمان نیز ضخامت آنها بیشتر میشود، با آبیاری میزان غبارهای نمکی به ریشهی گیاه رسیده و اقتصاد کشاورزی منطقه را نابود میکند.