اصغر نعمتی
مدیرمسئول و مدرس دانشگاه
آلودگی هوا یکی از چالشهای عمده و نوظهور است که سلامت انسانها در جوامع مختلف را به مخاطره انداخته است.کشور ما نیز در دهه اخیر به شکل فزایندهای با این مشکل دستبهگریبان است، بهطوریکه امروزه تهران بهعنوان یکی از آلودهترین شهرهای جهان شناخته میشود.
پژوهشهای صورت گرفته و بررسی اظهارات صاحبنظران حکایت از آثار و پیامدهای غیرقابلجبران آلودگی هوا بر سلامت شهروندان بهویژه افراد حساس نظیر؛ کودکان،سالمندان و بیماران دارد.
اگرچه همهساله در آستانه فصل سرد و اوجگیری آلودگیها حرف ها و شعارهایی در خصوص تلاش برای رفع مشکل آلودگی از سوی مسئولان مطرح میشود، اما هیچگاه راهکار عملی در حل ریشهای این معضل ارائه و اجرا نشده و تنها شاهد اجرای پیشپاافتادهترین راهها نظیر تعطیلی مدارس، امید و انتظار برای نزول باران و وزش باد و طرحهایی نظیر طرح زوج و فرد کردن خودروها بودهایم.
این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان در راستای وظایف ذاتی خود در حفظ و حراست از سلامت مردم بهعنوان اصلیترین سرمایههای ملی، عزم جدی در رفع این پدیده خطرناک را به عملآوردهاند. اقداماتی نظیر کاهش و حذف سوختهای فسیلی، دستیابی به تکنولوژیهای برتر در حوزه ساخت خودروهای سبز و پاک، توسعه حملونقل عمومی، استفاده از امکانات اینترنتی و فضای مجازی جهت انجام امور باهدف کاهش ترددهای شهری و ... موجب شده آلودگی هوا در این کشورها از مرز هشدار و قرمز خارج و بهتدریج به رنگ سبز درآید.
تاریخ نشان میدهد که هوای لندن در زمستان سال 1952 به دلیل وارونگی هوا، کاملاً سمی شده و بالغبر 13 هزار نفر را به کام مرگ کشاند و همین اتفاق ناگوار در سال 1956 زمینه تصویب « لایحه هوای پاک» در پارلمان آن کشور را فراهم کرد و تلاشهای برنامهریزیشده برای مقابله با این مشکل انسجامیافته و با یکسری اقدامات سخت گیرانه مردم این شهر امروز هوای تمیزتری را تنفس میکنند.
تجاربی ازایندست میتواند تابلویی باشد که به جهتگیریها با توجه به ملاحظات زیست بومی کشور در راستای مبارزه جدی با آلودگی هوا مؤثر افتد و کمک کند. در کشور ما برخلاف اینکه همه مسئولان از تبعات زیانبار وضعیت موجود هوا میگویند، پژوهشکدهها از شناسایی و تبیین عوامل آلودگی گزارش میدهند، وزارت بهداشت مدام هشدار میدهد و ...، اما هیچگاه یک عزم ملی در جهت رفع این دغدغه بزرگ شکل نگرفته است!!!
شواهد نشان میدهد وضعیت آلودگی هوای تهران در پنج سال گذشته بهگونهای بوده که مردم از سال 1396 تا 1400 از مجموعه 1826 روز تنها 36 روز هوای پاک را تجربه کردهاند که این آمار بهتر از هر نوشتهای واقعیتهای تلخ و تراژدی گونه هوای پایتخت را بازگو میکند!
واقعیت این است که علاج مشکل بحران آلودگی کلانشهری نظیر تهران بهصورت دفعتی و آنی میسر نیست، اما گلایه اینجاست که سالها از این معضل صحبت میکنیم، تلفات میدهیم، خسارت میبینیم، ولی نهتنها پیشرفتی نداشتهایم، بلکه وضعیت هرسال بحرانیتر میشود و داشتن روزهای پاک به رویا نزدیکتر!!!
اگرچه روایت رنج ناشی از بحران آلودگی هوا را پایانی نیست، اما انتظار آحاد جامعه از مسئولان دغدغه مند، برنامهریزی و تلاش عملی در تخفیف این چالش بزرگ و سیاه است. همانطور که گفته شد، بسیاری از راهکارها نیازمند بازه زمانی طولانیمدتی است، اما میتوان برخی راهحلهای پیشنهادی کارشناسان در حوزه محیطزیست و سلامت را نیز در کوتاهمدت راهگشا دانست. برخی اقدامات نظیر،تغییر ساعات کاری ادارهجات دولتی، فراهم کردن سرویس ایاب و ذهاب کارکنان، توسعه جایگاههای سوخت CNG ، بهسازی و ورود تکنولوژیهای جدید در ساخت خودرو، تقویت ناوگان حملونقل عمومی و تغییر نگرش مردم در استفاده از آن، فراهم آوردن بستر استفاده از دوچرخه و ... از راهکارهایی است که در کوتاه و میانمدت قابلیت اجرایی دارد. البته ناگفته نماند حل مشکل آلودگی هوا بدون تعامل جدی، کار فرهنگی و ایجاد یک فهم مشترک بین مردم و مسئولان میسر نیست. مردم عزیز ما که خود اصلیترین بازندگان وضع موجود هستند باید در جهت بهبود شرایط نگرانکننده فعلی پیشقدم شوند. اگر امکان سفر شهری را با وسایل نقلیه عمومی دارند از خودروی شخصی و تکسرنشین بهره نگیرند، در سرویس منظم و بهینهسازی سیستمهای گرمایشی خود اطمینان یابند. از زبالهسوزیها بپرهیزند و از سبک زندگی پرمصرف در حوزه انرژی فاصله گرفته و بهگونهای رفتار نکنند که مصداق، «برشاخه نشستن و بن بریدن» شوند.
دراینبین رسانه ها چه در یادآوری به مسئولان و پیگیری وعدهها و چه در ارتقای آگاهیهای عمومی نیز بازیگران اصلی محسوب میشوند. رسانهها بهویژه رسانه ملی، فعالان شبکههای اجتماعی، رسانههای مکتوب و افراد مرجع باید بکوشند در یک همگرایی و همافزایی با مسئولان و شهروندان، هیولای آلودگی را به عقب رانده و با برنامهریزی درست، دقیق و عملیاتی، مانع از «رویایی شدن هوای پاک» برای مردمان این سرزمین گردند.